Historia chrześcijaństwa, nowe ujęcie, stare wydanie

Musiałem przeczytać kilka rozdziałów piątego tomu tego wydawnictwa i zostałem zaskoczony jego jakością – w efekcie przeczytałem wielki tom liczący ponad 700 stron dużego (większego niż naukowy) formatu. Już to samo może świadczyć, z jakim dziełem mamy do czynienia.

Zwykle w syntezach historii Kościoła zwracano uwagę na aspekt instytucjonalny. Koncentrowano się na papiestwie, zdobywaniu nowych krajów dla chrześcijaństwa, misjach, na strukturach diecezjalnych i metropolitalnych. Coś wspominano, raz płyciej, raz głębiej, o duchowości. I na tym koniec.

W wielotomowym cyklu stworzonym we Francji, ujęcie jest całkowicie inne. Dominuje tu wymiar społeczny i kulturowy. Pod tym kątem też jest przedstawiana doktryna kościelna. Dam przykład – kilkunastostronicowy passus został poświęcony refleksji Kościoła nad moralnym aspektem handlu i kupiectwa. Całkowicie negatywna ocena tego kierunku działalności człowieka w okresie rozkwitu średniowiecza nawet mnie zaskoczyła. André Vauchez przedstawia jakie były uwarunkowania tego stanowiska, jak wyglądały niuanse, jaka była ewolucja. Podobnie było z potępieniem lichwy i kredytu.

W obu tomach osobne rozdziały poświęcone zostały nowemu chrześcijaństwu. Omawiana jest w nich problematyka Kościoła (katolickiego i prawosławnego) w krajach Europy Środkowo-Wschodniej i w Skandynawii. Rozdziały bynajmniej nie zostały dodane w polskim tłumaczeniu, istniały już we francuskim oryginale. To bardzo rzadka sytuacja, kiedy synteza przygotowywana na Zachodzie uwzględnia kraje naszej części Europy. Zwykle pomijano całkowitym milczeniem kraje leżące na zachód od Niemiec. W potocznym mniemaniu Europa kończyła się na Odrze i zachodnich granicach monarchii habsburskiej.[1] Duży szacunek dla francuskich redaktorów tego wielotomowego dzieła. Cieszy także i to, że właśnie w syntezie historii chrześcijaństwa ten stereotyp został przełamany.

Bardzo również mnie ujęło poświęcenie sporej uwagi problemowi praktyk religijnych. To bardzo ulotna kwestia i trudna do precyzyjnego uchwycenia w epokach przedstatystycznych. Tym większe uznanie za dogłębne poruszenie tej problematyki.

Zajrzałem także do tomu czwartego tej syntezy. Uderzyła mnie w nim osobna część (blisko 200 stron) poświęcona Kościołom wschodnim takim jak: gruziński, armeński, ale także melkicki, maronicki, jakobicki czy nestoriański. Czytałem o nich z zapartym tchem. W wielu przypadkach jest to najbardziej kompetentny wykład historii tych wyznań w języku polskim.

Oczywiście nie sposób omówić tu nawet pobieżnie zakresu tego dzieła. O jego rozległości, a jednocześnie szczegółowości, niech świadczy fakt, że indeksy osób w omawianych tomach zajmują odpowiednio 25 i 15 stron małego druku, a ponadto w każdym tomie znajduje po kilkadziesiąt map, często całkowicie unikalnych.[2]

Niestety ukazały się w Polsce tylko dwa tomy tłumaczenia tej fundamentalnej syntezy. Wydawnictwo Krupski i S-ka zakończyło przedwcześnie działalność, a nie widać nikogo tak odważnego, aby kontynuować to dzieło. Przy okazji warto wspomnieć dlaczego polska edycja zaczęła się niejako „od środka”, czyli od tomu czwartego. Chodziło mianowicie o pokazanie szerokiego kontekstu chrztu Polski. Tym bardziej w okrągłą rocznicę tego wydarzenia warto wspomnieć o tym nieco chyba zapomnianym przedsięwzięciu wydawniczym. Także warto zaapelować o podjęcie wysiłku jego kontynuacji.

Historia chrześcijaństwa tom 4 Biskupi, mnisi i cesarze 610-1054, autorzy G. Dagron, Ch. Hannick, A. Jacob, J. Kłoczowski, J.-P. Mahé, B. Martin-Hissard, J.M. Martin, M. Parisse, P. Riché, G. Troppeau, A. Vauchez, Wydawnictwo Krupski i S-ka, Warszawa 1999.

Historia chrześcijaństwa tom 5 Ekspansja Kościoła rzymskiego 1054-1274, autorzy A.P. Paravicini, J. Kłoczowski, J.M. Martin, M. Parisse, E. Patlagean, A. Vauchez, Wydawnictwo Krupski i S-ka, Warszawa 2001.