Szału nie ma, jest rak

Ksiądz Jan Kaczkowski jest bioetykiem, wykładowcą uniwersyteckim i twórcą hospicjum w Pucku. Jednocześnie rok temu sam zachorował na raka. Dopadł go glejak, podły nowotwór mózgu, właściwie bez szans na wyleczenie. Pozostały mu miesiące, najwyżej małe lata życia. Nagle to, co mówi, nabrało innego wymiaru, innej wiarygodności. Okazało się, że bioetyczna teoria i hospicyjna praktyka zbiegły się z własnym doświadczeniem przygotowania do śmierci. Nie jest to sytuacja banalna.

Do swojej choroby ksiądz Jan podchodzi spokojnie, tytuł dobrze oddaje perspektywę z jakiem na nią patrzy. Dokąd może względnie normalnie funkcjonować, chce zrobić jak najwięcej, żyć pełnią życia. Jednocześnie przewiduje, że w stanie paliatywnym, raczej odmówi uporczywej terapii, nie chcąc ostatnich dni spędzić w stanie wegetatywnym, za wszelka cenę trzymając się życia.

Mimo ciężkiego stanu, nie zaniedbuje działania w stworzonym przez siebie hospicjum. O szczególnych zasadach w nim obowiązujących mówi tak:

Naprawdę, nie ma też różnicy, czy kroplówkę podajemy w pokoju, na korytarzu, czy przywiążemy ją do pergoli na naszym tarasie, a podłączony pod nią chory będzie wdychał zapach kwiatów czy słuchał odgłosów przyrody. Od strony medycznej nie ma tu żadnej różnicy. (…) Nie musimy też karmić chorych o tej samej porze i podawać im tego samego. (…) Szczególnie dla młodych pacjentów, zwłaszcza w pierwszej dobie pobytu u nas, jest to ważne. Jeżeli przywieźliśmy pacjenta po południu i pytamy go, co zjadłby na śniadanie, to on czuje się jak w domu. Może zażyczyć sobie parówki, jajecznicę, albo co innego. No, oczywiście, jeśli pacjent zamówi na śniadanie homara, to będzie musiał trochę poczekać, aż go skądś ściągniemy. (s.26-27)

Książka nie ogranicza się do  choroby księdza Jana i hospicjum. Traktuje również o bioetyce, seksie, rozmowach z umierającymi – tu ważny problem „mówić, czy nie mówić.” Kaczkowski zdecydowanie opowiada się za pełną prawdą. Porusza też nietypowe problemy, jak na przykład przytulanie. Twierdzi tu, że to bardzo ważne dla każdego człowieka, a dla chorego w szczególności. Daje poczucie bliskości i akceptacji. Sam też lubi się przytulać i być przytulany. Również ważne, zwłaszcza dla mężczyzn, to umieć płakać.

Przekonywałem – bo to Kaszub, Ci są wyjątkowo niewylewni – że płakanie jest bardzo męską sprawą. (…) W każdym razie ci prawdziwi płaczą. Potrafią płakać. (s. 37)

Wszystkich tematów, nawet tych najciekawszych, nie sposób poruszyć. Jest ich dużo, ważnych i często zapominanych. Prawie zawsze poglądy ks. Kaczkowskiego wzbudzały moją żywiołowa akceptację. Z niektórymi jednak trudno mi się zgodzić. Na przykład wtedy, gdy twierdzi, że Bóg jest naszym kochającym ojcem i jako taki nie może chcieć naszej choroby. „To nie Pan Bóg zsyła choroby, one występują naturalnie – biologicznie.” (s. 39) Poruszamy tu odwieczny temat teodycei, czyli pogodzenia nieskończenie dobrego Boga z dramatem zła dotykającego nas w ziemskim życiu. To Bóg stworzył ten świat, działa on według reguł nadanych przez Stwórcę, który u początku tego dzieła wiedział o całym złu i nieszczęściu, które spotka człowieka. Wiedział też, że pojawią się choroby, a ohydny glejak dopadnie bardzo fajnego księdza Kaczkowskiego. A mimo to stworzył ten świat w taki właśnie sposób. Dlaczego? Nie wiemy, to największa tajemnica, z którą przychodzi się potykać wierzącym. Problem istnieje tak długo, jak trwa chrześcijaństwo i nie sugeruję dawać tu prostych, banalnych odpowiedzi, które łatwo jest zanegować. Uczciwiej jest z pokorą powiedzieć, że nie wiemy dlaczego tak jest, ale wierzymy, że ma to jakiś eschatologiczny sens, nawet jeżeli dziś go nie widzimy. Warto natomiast zawsze dodać, że krzyż jest drogą chrześcijanina, to w ten sposób przyszło zbawienie. Mamy pokusę, aby z krzyża zejść i z niego nieustannie schodzimy, ale to w nim osiągamy pełnię chrześcijaństwa. Oczywiście mam pełną świadomość, że pisać łatwo, robić trudno.

Druga kwestia, która budzi wątpliwość to podawanie terminalnie chorym, którzy na przykład się duszą, zwiększonych dawek środków przeciwbólowych lub uspokajających, którą mogą wprost prowadzić do zgonu pacjenta. Nie do końca przekonuje mnie tłumaczenie, że ten chory właśnie umiera i agonia może nastąpić w strasznych męczarniach przez uduszenie…, dlatego lepiej podać mu taką dawkę lekarstwa, która albo mu pomoże, albo skróci jego cierpienie. Wydaje się, że mamy tu do czynienia z „miękką” eutanazją, nawet jeżeli znajduje się możliwość rozwadniania sprawy i szukania usprawiedliwień. Niebezpieczeństwo jest takie, że jak się raz uchyli drzwi, to potem nie można już ich zamknąć i będzie coraz gorzej.

Polemiki, czy raczej niepewności lub dyskusje, które prowadzę z tą książką w żadnym przypadku nie obniżają jej wartości. Odwrotnie, mam szacunek dla księdza Kaczkowskiego za odważne podejmowanie trudnych tematów bez chowania głowy w piasek. To ważne i rzadkie, bardzo rzadkie w polskim Kościele. Bliskie jest mi również jego zdroworozsądkowe stanowisko, zdolność do samodzielnego myślenia, do wyciągania daleko idących wniosków z fundamentów doktryny chrześcijańskiej.

Można tu przywołać choćby tematy, którymi lubił zaskakiwać młodzież w czasie lekcji katechezy, w czasie, kiedy mógł ją jeszcze prowadzić. Powołując się na św. Tomasza zawsze podkreślał, że stosunek małżeński to więcej niż dobry uczynek, „to czyn zasługujący na nagrodę wieczną” i od tego stwierdzenia zaczynał rozmowę o teologii ciała i seksu. Obecnie przekazuje swoje refleksje czytelnikom, też zapewne budząc u niektórych zdziwienie, jak daleko już odeszło nauczanie Kościoła w tej dziedzinie od siermiężności i restrykcyjności.

W tej materii obowiązuje zasada, że w małżeństwie wszystko jest dopuszczalne, jeśli obie strony godzą się na to i nie czują się poniżone, i jeżeli następuje akt spełnienia, który nie wyklucza poczęcia. Podkreślam: nic, co rozpoczyna stosunek i nic co go kończy – choćby było najdziwniejsze i najbardziej odleciane – nie czyni go niegodnym. (…) No a jeśli zdarzyło się, że raz czy drugi nie doszło do spełnienia w sposób naturalny, nie traktowałbym tego jako grzech, ale raczej jako uczenie się własnego ciała. (s. 96)

To tylko próbki szerszych rozważań o naprawdę istotnych i wciąż kontrowersyjnych problemach, z którymi borykają się ludzie młodzi i nie tylko oni. Mogę tylko podpisać się pod stwierdzeniem księdza Jana, że potrzebna jest bardzo pełna kultury edukacja seksualna w Kościele, adresowana do młodych, narzeczonych i małżonków, a ja dodałbym, że również do księży, a nawet biskupów.

Z racji na wagę tematu i trudność w ocenianiu spraw osobistych odstępuję od wyrażenia oceny finalnej. Nadmieniam tylko, że zaliczam książkę do elitarnej kategorii „sił sensu”, za odważne, jasne stawianie problemów i za samodzielność w myśleniu. Wysoka ocena książki jest również zasługą Katarzyny Jabłońskiej, która nadała książce formę zwięzłą, gęstą od myśli, nie rozgadaną, bez zbędnej paplaniny. To dobrze, że nie pisała na ilość arkuszy, z drugiej strony udało jej się nie zgubić anegdot, zwischenrufów, polemik. Bardzo dobrze się czyta, mimo iż tematyka, nie należy do łatwych i przyjemnych.

Szału nie ma, jest rak. Z ks. Janem Kaczkowskim rozmawia Katarzyna Jabłońska, Biblioteka Więzi, Warszawa 2013.