Haker, czyli o bezpieczeństwie naszych komputerów i kart płatniczych
Ta książka mnie bez przerwy mnie zdumiewała. Jak można stworzyć światową giełdę obracającą ukradzionymi kartami płatniczymi, samemu pozostając kompletnie anonimowym, zresztą tak, jak wszyscy pozostali uczestnicy tego przedsięwzięcia. Okazało się, że można. A wiemy dokładnie, jak to stało, bo Haker jest opartym o fakty reportażem, a nie fikcją literacką.W książce jest wiele zdumiewających szczegółów rzemiosła, co tam rzemiosła, całej kultury hakerskiej. Warto wiedzieć, że ta społeczność dzieli się na black hats i white hats, czyli hakerów żyjących z kradzieży danych osobowych i innego rodzaju przestępstw informatycznych (to te czarne kapelusze) oraz pasjonatów, którzy przełamywanie zabezpieczeń traktują jako hobby, o dziurach w zabezpieczeniach informując producentów oprogramowania (białe kapelusze). W pewnym momencie odbywał się swoisty wyścig, czy, po ujawnieniu informacji o brakach w zabezpieczeniach, szybciej zareagują programiści dużych firm komputerowych i roześlą stosowne aktualizacje, czy owe czarne kapelusze zdążą wykorzystać tę wiedzę do penetrowania cudzych komputerów. Może wiedząc o tym, życzliwszym okiem popatrzymy na stałe przeszkadzanie w codziennym użytkowaniu laptopa przez ciągle pojawiąjące się aktualizacje, czasem same wyłączające nasz sprzęt.
Kolejnym wstrząsem była informacja o łatwości, z jaką nasz mistrz hakerskiego fachu włamywał się do kolejnych komputerów, jak łatwo korzystał z cudzych sieci, w tym również tych niby to profesjonalnych. To rzeczywiście zbija z tropu. Warto sobie uświadomić, że nasz komputer nie jest tylko naszą własnością i nie stanowi ścisłej domeny osobistej. Pytanie tylko, ile wysiłku będzie musiał włożyć profesjonalista, aby go do dna spenetrować.
A poza tym oszałamiające są opisy fałszowania kart kredytowych, praw jazdy i innych plastikowych dokumentów. Zdumiewa technologia włamań, opisana z daleko zaawansowanymi szczegółami. Wiele fragmentów czytałem emocjonując się, co się uda hakerom, a jeszcze bardziej, w jaki sposób dokonają rzeczy na pierwszy rzut oka niemożliwych.
Od jakiegoś momentu zaczyna nas fascynować, czy i ewentualnie jak zostaną złapani. Poza wszystkim innym to emocjonujący wyścig złodziei i policjantów. W Stanach Zjednoczonych, gdzie dzieje się akcja opowieści, policja, FBI, czy US Postal angażują duże siły do walki z cyberprzestępczością. Jestem ciekaw, jak na tym tle wyglądają polskie służby.
Swoją drogą to ciekawe, jak ludzie zajmujący się na co dzień łamaniem systemów bezpieczeństwa, a więc wiedzący wszystko o bezpieczeństwie w sieci, dali się wszyscy złapać. A potrafili przecież być anonimowi. Naprawdę poruszające, dużo ciekawsze niż wymyślane przy biurku kryminały. 9/10.
Kevin Poulsen, Haker. Prawdziwa historia szefa cybermafii, Znak Kraków 2011.
Wieże z kamienia, czyli jak zamordowano Czeczenię
Powiedzmy od razu – to bardzo ciekawa i dająca do myślenia książka przedstawiająca obraz sytuacji w Czeczenii podczas wojny z Rosją.Autor wyruszył na Kaukaz, gdzie po latach sowieckiego zniewolenia odradzają się tendencje niepodległościowe. Towarzyszy Czeczenom prowadzącym nierówną wojnę z wojskami rosyjskimi, które za cel postawiły sobie nie tylko złamanie Czeczenii , ale także jej fizyczne wyniszczenie. Przy okazji staje się świadkiem funkcjonowania dwóch różnych, niekiedy sprzecznych koncepcji prowadzenia wojny z Rosją, jednej Szamila Basajewa, nieobliczalnego dżygity, zwolennika akcji terrorystycznych i drugiej, uosabianej przez Asłana Maschadowa stawiającego na dobrą organizację, pragmatyzm, ostrożność. Każdy z nich ma swoją wizję wojny i ułożenia stosunków z potężnym sąsiadem. A w zrujnowanych blokach i zniszczonych aułach żyją w strachu tysiące zwykłych ludzi wydanych na pastwę rosyjskich sił okupacyjnych, prowadzących regularne grabieże, porywających ludzi dla okupu, niecofających się przed torturami i gwałtami. To historia o jednym z najtragiczniejszych miejsc na świecie i o jego mieszkańcach, pragnących doświadczyć choć chwili spokoju i bezpieczeństwa.
Co najbardziej uderza w Wieżach z kamienia? Zdecydowanie barbarzyństwo, jakiego doświadczyli i aktualnie doświadczają Czeczeni ze strony swojego rosyjskiego sąsiada. To trudno sobie wyobrazić i żadne ogólne sformułowania nie oddają grozy tego zjawiska, opowiedzmy zatem o kilku konkretach.
Armia rosyjska ma obowiązek aresztować ukrywających się partyzantów, to zrozumiałe. Ale czy ona zapuszcza w góry na jakieś poszukiwania, ależ skąd, to przecież byłoby niebezpieczne. Znacznie prościej, jest zaaresztować we wsi na chybił trafił jakiegoś mężczyznę, najlepiej z bogatej rodziny. Rodzina owa rozpoczyna interwencje, płaci łapówki za zwolnienie, działa pod presja czasu, bo aresztant jest bity i torturowany. Wyprzedają, co mają, zapożyczają się, płacą, ile potrzeba. A tu niespodzianka. Partyzanta można zwolnić, ale pod warunkiem ujawnienia się i oddania broni. Jakiej broni, przecież nikt w rodzinie jej nie posiada. Nic nie szkodzi, to kupcie. O broń w Czeczenii łatwo, ale jest ryzyko, że inny oddział zatrzyma pechowego posiadacza zakupionej broni, zanim dostarczy ją Rosjanom. Znacznie bezpieczniej jest kupić ją u nich i od razu oddać, co jest najlepsza drogą na wybrniecie z problemu. Ot, sytuacja, jakich wiele.
Inny obrazek. Na pastwisku spokojnej wsi pasie się ostatnie stado krów. Podjeżdżają transportery opancerzone, otwierają ogień, żadna krowina się uchowała. Co lepsze zabite sztuki kradną. W telewizji moskiewskiej zaś ukazuje się komunikat o zlokalizowaniu i rozbiciu we wsi takiej to a takiej groźnej bandy, czyli partyzantów (język jak u nas za okupacji hitlerowskiej i stalinowskiej).
Albo taki przypadek, zresztą występujący nagminnie. Silny oddział rosyjski otacza przypadkowy wybrany auł i dokonuje przeszukania w celu odnalezienie partyzantów. Wdzierają się do kolejnych domów, wyłamują drzwi i kradną wszystko, co tylko można wynieść. W wariancie gorszym: gwałcą znalezione w domach dziewczęta. Na najbliższym bazarze sprzedają łupy wymieniając je na żywność i wódkę. Sprzyja takim zachowaniom kompletna demoralizacja żołnierzy i oficerów, skorumpowanie do cna, bezkarność, ale także i to, że żołnierze są po prostu głodni, jak to zwykle w sowieckiej/rosyjskiej armii.
Czy w takich warunkach można normalnie żyć? Zdecydowanie nie. Jedni emigrują, inni uciekają w góry, do ciągle tlących się ognisk oporu. Jeszcze inni starają przeczekać, przystosować się, ale tym udaje to najgorzej, bo do takiej barbarii przystosować się nie sposób.
Nie byłbym sobą, gdybym do beczki recenzenckiego miodu nie dodałbym łyżki dziegciu. Irytuje całkowite pomijanie dat, zwłaszcza wprowadzające zamieszanie w retrospektywnych fragmentach książki – nie sposób się z zorientować bez wiedzy ogólnej, o jakim okresie autor pisze. Ja rozumiem, że część czytelników nie lubi dat, bo kojarzą im się z podręcznikami, ale jest granica schlebiania niskim gustom, a tą granicą jest pisanie zrozumiale.
Poza tym nie przepadam za taką, jak u Jagielskiego, konstrukcją narracji, mimo iż jest ona bardzo częsta w reportażach. Jej osnową nie jest meritum opowieści, ale relacja z podróży autora. Zatem ciągle czytamy, gdzie autor mieszkał, jak wyglądał gospodarz domostwa i jego rodzina, jakim samochodem jeździł, co autor jadł i czy się nudził, czy też nie. Przy całym szacunku – znacznie bardziej interesują mnie wydarzenia w Czeczenii, życie codzienne jej mieszkańców, poglądy przywódców, sytuacja w rosyjskiej armii i tak dalej. To prawda, wszystkie te elementy pojawiają się w książce, ale niejako w tle osobistej historii autora. Wolałbym, aby było odwrotnie.
Uwagi krytyczne nie zmieniają jednak generalnie bardzo wysokiej oceny książki, jej wiarygodności i rzetelności. Opinie autora są celne i w całości się z nimi identyfikuję. Dodajmy na koniec, że Wieże z kamienia nie pozbawione są walorów literackich, czyta się je z przyjemnością. Dla mnie 9/10.
Wojciech Jagielski, Wieże z kamienia, Znak Kraków 2012 (wyd. II)
Miłość Michaela Hanekego
Haneke po Pianistce i Białej wstążce jest moim ulubionym reżyserem, zatem czekałem niecierpliwie na jego kolejny film. Po obejrzeniu go byłem zaskoczony, ale i pełen satysfakcji, wręcz wzruszony.
Tym razem Haneke nakręcił film o podstawowych wartościach. Opowiedział prostą, można powiedzieć typową, historię starszego małżeństwa. Ona, Anne Laurent, nauczycielka muzyki, zapada na zdrowiu, jej stan się pogarsza, nieuchronnie zbliża się śmierć. Jej mąż dzielnie towarzyszy jej w chwili ostatecznej próby. Pielęgnuje ją, zapewnia jej opiekę, chroni przed wzrokiem postronnych, bo nie chce, aby była widziana, jako mamrocząca, sparaliżowana, zawstydzona swoim stanem. Wzruszająca jest miłość łącząca tych dwoje starszych ludzi, ich oddanie, zaufanie, troska, rozumienie nawzajem swoich potrzeb bez słów. Czy o takim banalnym temacie można zrobić interesujący film? Haneke udowodnił, że tak.
Film ma wiele cech wskazujących, że jest to podsumowanie, zwieńczenie twórczości Hanekego. Najpierw zwróćmy uwagę, że umierająca Anne jest nauczycielką muzyki, tak jak Erica w Pianistce. Z kolei córkę Anne gra Isabelle Hupert, która grała Ericę właśnie w Pianistce. Ponadto małżonkowie w Miłości nazywają się Anne i Georges Laurent tak samo, jak bohaterowie filmu Ukryte, a para Anne i George występują w Funny Games, a Anna i Georg w Siódmym kontynencie.[1] U Hanekego takie zbieżności na pewno nie są przypadkowe. Podkreślają ciągłość artystyczną jego twórczości, ale znaczą też coś więcej. Tak jak śmierć Anne pokazuje podstawowe wartości występujące w ich małżeństwie, tak Miłość pokazuje, jakie wartości są fundamentalne dla Hanekego. Finał życia małżeństwa Laurent jest jednocześnie ukoronowaniem twórczości Hanekego.
Żeby sprawa była jaśniejsza, trzeba napisać o zakończeniu filmu, zatem uwaga! Spoiler! Geogres pomaga umrzeć żonie, po czym sam umiera, być może truje się gazem (to już moja interpretacja),[2] w każdym razie w jednej z ostatnich scen małżeństwo razem wychodzi ze swojego mieszkanie (a Anne już wtedy nie żyje). Opuszczają ten świat, ale nie są przecież umarli; stąd wychodzą, ale gdzieś idą. Heneke wprowadza eschatologię, pokazuje ku czemu zmierzamy, także ku czemu zmierza jego twórczość, jaka jest kwintesencja. W bezpośredniej bliskości tej sceny, pojawia się gołąb, symbol rzeczywistości ponadrealnej, także symbol przyrody, natury, wszechświata. Miłość przezwycięża śmierć, zakochani razem wędrują ku lepszemu światu. Taka jest kwintesencja opowieści Hanekego. Dla mnie 10/10.
Miłość, reż. Michael Haneke, Austria, Francja, Niemcy 2012
[1] Oczywiście reżyserem wszystkich tych filmów był Michael Haneke
[2] W interpretacji filmu korzystałem z wpisów uważnych filmwebowiczów- dzięki.
Praca w Chinach, jak wygląda naprawdę
Alexandra Harney jest korespondentką „The Financial Times” w Chinach, to ważna informacja, bo od razu wiemy, że będziemy mieli do czynienia z książką o charakterze faktograficznym, a nie literackim. I rzeczywiście autorka daje nam kompletny i kompetentny przegląd zagadnień związanych rynkiem pracy w Chinach. Stąd w podtytule, ta „przewaga konkurencyjna” wynikająca przecież z niskich (śladowych!) kosztów pracy.Autorka pisze o konkretnych ludziach, ich drodze zawodowej od emigracji z ubogich wsi, poprzez prostą pracę, niekiedy 12 godzin i 7 dni w tygodniu, awans zawodowy, przesyłanie pieniędzy na utrzymanie rodziny, a na końcu o nieszczęściach chorób zawodowych, z kalectwem i śmiercią włącznie. To smutny obraz, zwłaszcza jak go uzupełnić o „wdowie wioski”, czyli miejsca, gdzie mieszkają samotne kobiety, których mężowie umarli z przepracowania, chorób płuc, wypadków przy pracy itd.
Do najciekawszych należy rozdział Dziewczęta z pokoju nr 817 pokazujący losy sześciu młodych kobiet pracujących w fabryce tekstylnej i mieszkającym w tytułowym pokoju, znajdującym się w czymś w rodzaju hotelu robotniczego. Ciasno, ubogo, brudno, ale tanio. Luyuan, jedna z nich, ma dwadzieścia lat. Pracuje już w drugiej fabryce. Jej udziałem była praca po kilkanaście godzin dziennie, ale dzięki temu, rodzina, której przesyłała pieniądze, mogła zbudować dom (a ona ma tylko 20 lat!). Ona sama wyrwała się właśnie z kręgu tanich, nisko opłacanych robotników i znalazła sobie pracę w agencji nieruchomości. W większym stopniu będzie zależna
Dziewczyny z pokoju 817 mieszkają w mieście Shenzen, najbujniej rozwijającym się mieście w Chinach. Shenzen leży w najbardziej uprzemysłowionej prowincji Guangdong (kiedyś po polsku Kwantung) i na dodatek przy granicy z Hongkongiem. Oba te czynniki dają w efekcie rakietowy napęd wzrostu gospodarczego. Dziewczęta należą do ponad 12-milionowej społeczności Shenzen, która wypracowała eksport w 2006 na poziomie 128 mld USD – dla porównania powiem, że jest to wielkość porównywalna z całym polskim eksportem (a to tylko jedno miasto ! i kto je w Polsce zna?).
Harney pokazuje również całą skalę łamania elementarnych norm prawa pracy – częsty brak wolnego dnia w tygodniu (nie ma niedziel), przymusowy 16-godzinny dzień pracy, zapylenie skutkujące masowymi chorobami płuc, wypadki okaleczające robotników itd. Ten czarny obraz uzupełniają jednak informacje o rodzącej się walce robotników swoje prawa, o nacisku opinii publicznej na koncerny lokujące produkcję w Chinach. Jaki to będzie miało skutek? Czy coś na zauważalną skalę się zmieni? Zapewne tak, pytanie jest tylko kiedy. I jeszcze ciekawsze pytanie – czy jeżeli to nastąpi, to Chiny nadal pozostaną taką potęgą gospodarczą, jaką są dzisiaj.
Książka z racji na szczegółowość podejmowanej problematyki zdecydowanie dla zainteresowanych tym tematem. Za kompetencje, wnikliwość opisu, drążenie szczegółów – 8/10.
Alexandra Harney, Chińska cena. Prawdziwy koszt chińskiej przewagi konkurencyjnej, Sonia Draga, Katowice 2009.
Biografia Göringa Davida Irvinga
David Irving jest bardzo kontrowersyjną postacią. Wśród szerokiej publiczności znany jest głównie z głośnego procesu w Austrii, gdzie został aresztowany (w 2005) i osądzony za „kłamstwo oświęcimskie”. Cała sprawa była dość wątpliwa, bo zarzut nie dotyczył tego, co Irving napisał, ale tego, co rzekomo powiedział podczas wykładu wygłoszonego 16 lat wcześniej. W więzieniu spędził 400 dni, a w tym czasie uległa rozproszeniu jego kolekcja unikalnych źródeł do dziejów III Rzeszy.[1] Wśród historyków z kolei największa wrzawa wybuchła po opublikowaniu książki Wojna Hitlera, w której postawił tezę, że Hitler nie wiedział o Holocauście i nie podejmował w tej sprawie żadnych decyzji, a sprawcami tej potwornej zbrodni byli, na własną odpowiedzialność, Himmler i Goebbels. Nawet ustanowił nagrodę, dla tego, kto przedstawi dokument potwierdzający wiedzę Hitlera w tej sprawie – do tej pory nikt takiego dokumentu nie znalazł i nagrody nie odebrał. Jednocześnie trzeba przyznać, że Irving jest kryptofaszystą, z wieloma posunięciami wodzów Trzeciej Rzeszy wprost się zgadza, przywódców (a Hitlera zwłaszcza) wybiela i przedstawia jako wybitnych mężów stanu. Zdarza mu się również przyjmować za swoje – tezy lansowane przez propagandę Goebelsa.Wojnę Göringa czytałem z mieszanymi uczuciami. Najpierw o pozytywach. Autor zgromadził całą dokumentację dotyczącą życia Göringa, jego zapiski, pamiątki, dzienniki innych osób, wspomnienia, dokumenty archiwalne. Jego życie prywatne zostało otworzone z pieczołowitością godną uznania. Zauważmy, że dzięki temu poruszone zostały takie aspekty jego działalności, które zupełnie nieoczekiwanie powinny być interesujące dla badaczy z innych dziedzin niż historia, jak np. dla historyków sztuki, z racji na jego pasje kolekcjonerskie przepoczwarzone w czasie wojny w pasje rabunkowe. (Okazuje się, że rzeczywistość, jak dokładnie się jej przyjrzeć, nie była taka prosta, jak się wydaje. Za niektóre dzieła Göring płacił, a i tak po wojnie wróciły do pierwotnych właścicieli, ot sprawiedliwość zwycięzców.)
W ramach biografii marszałka Rzeszy ciekawy szczególnie, bo mało znany, jest okres sprzed 1933 roku. Tu np. tkwiły korzenie jego narkomanii, bowiem morfiną był szpikowany po postrzeleniu go w czasie puczu w 1923 r. Bardzo dokładnie zostały odtworzone losy jego szalonej i odwzajemnionej miłości do Szwedki Carin von Fock, podobnie jak losy jego nieudanej misji we Włoszech, która miała na celu uzyskanie wsparcia Mussoliniego dla wegetującej wtedy NSDAP.
Mimo swoich kryptofaszystowskich sympatii Irving uczciwie przedstawia wszystkie wady swojego bohatera: bezdenną próżność (stroje i odznaczenia), zachłanność, lekceważenia obowiązków dowódczych, narkomanię, maniakalne gromadzenie dzieł sztuki, w tym również z wykorzystaniem grabieży. Mam jednak podejrzenie, że Irving za negatywne cechy uważa te, które były negatywne u wzorowego przywódcy faszystowskiego. Mało jednak mówi o jego udziale w ludobójstwie, o zbrodniczych decyzjach dotyczących użycia Luftwaffe, a w tych kwestiach udział Göringa był zasadniczy.
Do minusów zaliczam marginalne potraktowanie historii dowodzonej przez niego Luftwaffe. Mało dowiadujemy się, jaki był udział Göringa w tych wzlotach (lata trzydzieste) i upadkach niemieckiego lotnictwa. Wiemy tylko tyle, że wyręczał się w tym zastępcami, samemu poświęcając na dowodzenie niewielką ilość czasu i energii. Konkretnie jednak, jakie decyzje podejmował i jakie były ich skutki, Irving już nie napisał.
Do grubych nadużyć zaliczam kilkukrotne przedstawianie niemieckich lotników jako przepełnionych duchem rycerskości.[2] Niestety w rzeczywistości byli oni barbarzyńcami naruszającymi wszystkie reguły gry: strzelali do skaczących na spadochronach (to rzadka podłość), samoloty myśliwskie urządzały polowania na ludność cywilną, otworzyli już w 1939 roku nowy rozdział w wojnach powietrznych bombardując z premedytacja obiekty cywilne, mając na celu jedynie terror i sianie paniki.
Podobnie rażące jest przedstawianie spraw polskich, a zwłaszcza stosunków polsko-niemieckich przed wybuchem wojny w sposób lansowany przez ówczesną propagandę niemiecką.
Podsumowując: książka jest bardzo ciekawa, wiele wnosi do biografii Göringa i wiedzy o mechanizmach rządzenia w Trzeciej Rzeszy. Bajeczna kompetencja źródłowa autora daje w efekcie wydobycie na światło dzienne wielu niedostrzeganych szczegółów. Na przykład pokazuje kulisy zatrzymania ataku jednostek pancernych na ewakuujące się wojska brytyjskie pod Dunkierką. To Göring przekonał Hitlera, że Luftwaffe zniszczy te siły bez większych problemów. Warunki pogodowe jednak uniemożliwiły loty i alianci zdołali uciec. Ile dziwacznych analiz przeczytałem w swoim życiu na ten temat! A powód był prosty, Göring chciał odnieść sukces.
Równocześnie jednak książka ma niezaprzeczalne minusy, podważające zaufanie do obiektywizmu i wiarygodności autora. Lektura obowiązkowa dla wszystkich interesujących się problematyka hitlerowską, ale nie polecam amatorom, którym brak własnej wiedzy umożliwia zweryfikowanie różnych kontrowersyjnych tez autora.
David Irving, Wojna Göringa. Biografia Marszałka Rzeszy, Wydawnictwo Wingert, Kraków 2011 (stron 764).
[1] Historię tego naciąganego procesu Irving opisał książce Banged Up. Survival as Political Prisoner In 21st Century Europe (2008). Mam nadzieję, że w końcu zostanie ona przetłumaczona na polski, tym bardziej, że w naszym kraju toczy się debata na temat poprawności politycznej i ograniczania wolności słowa. Byłby to ciekawy przyczynek to dyskusji.
[2] Oto cytat: „Göring nakazywał swojej Luftwaffe, by walczyła bardziej po rycersku niż jej przeciwnicy. W kampanii polskiej działania taktyczne niemieckiego lotnictwa prowadzone były w sposób umiarkowany.” (s. 362). Na szczęście polski wydawca opatrzył te wynurzenia stosownym komentarzem.
Filmowe remanenty
Kilka filmów pozostaje ciągle w mojej pamięci; zacząłem już coś o nich pisać, ale niedostatek czasu zniweczył plany dokończenia pełnowymiarowej recenzji. Pomyślałem jednak, że warto chociaż skrótowo o nich wspomnieć.
Chronologicznie najstarszy to Mistyfikacja, czyli fabuła oparta o pomysł, że Witkacy nie popełnił samobójstwa w 1939 roku, tylko w ukryciu spokojnie żył jeszcze w latach sześćdziesiątych. Najpierw duże oczekiwania, później kiepskie opinie po premierze, moim zdaniem nie zasłużone. Film może nie był arcydziełem, ale oglądałem go i tak z dużą przyjemnością. Zastrzeżenia, że Stuhr (starszy) słabo pasuje do roli Witkacego są kompletnym nieporozumieniem. Rozkapryszony Stuhr bardzo dobrze wpasowuje się w wizerunek sześćdziesięcioletniego Witkiewicza. Zresztą któż by to zrobił lepiej?Kolosalny plus za super oryginalny scenariusz, najlepszy wśród polskich w ostatnich latach. Pomysł, że Witkacy w latach sześćdziesiątych nadal sobie żyje pod opieką kochanki, którą utrzymuje ze sprzedaży cudownie odnalezionych obrazów jest po prostu genialny. Na dodatek został dobrze obudowany innymi wątkami. Ciekawy był pomysł obsadzenia Stuhra juniora w roli młodego historyka, który wpada na trop tytułowej mistyfikacji uosabianej przez swojego ojca. Reżyseria była już mniej udana, ale całość i tak się nieźle broni.
To kolejny polski film potraktowany „na odlew” bez rozróżniania światłocieni. Smutne. Zdecydowanie polecam, jeśli oglądać go bez nadmiernych oczekiwań, dostarczy sporo przyjemności. Dla mnie 8/10, zwłaszcza za genialny scenariusz.
Mistyfikacja, reż. Jacek Koprowicz, Polska 2010Pewnego razu w Anatolii, turecki. Dużo pozytywnych recenzji, doszukujących się w fabule drugiego dna. Jak zawsze w takim przypadku, jedni je dostrzegają, inni nie. Jedno jest pewne, fabuła oglądana bez podtekstów, jest zwyczajnie nudna, niewiele wnosi, nie warto jej nawet opisywać. Film wyłącznie dla koneserów lubujących się w szukaniu ukrytych znaczeń, których nie ma, a może są, a może spróbujmy je stworzyć. Dla mnie 4/10 i raczej nie polecam.
Pewnego razu w Anatolii, reż. Nuri Bilge Ceylan, Turcja 2011 (polska premiera 2012)Jestem Twój. Kolejny film źle potraktowany i przez krytykę i przez publiczność.
Lekarka Marta porzuciła swojego męża. Jednocześnie chodzi za nią były kryminalista Artur. Dochodzi miedzy nimi do zbliżenia, coś pośredniego między gwałtem a wyuzdanym seksem. Pojawia się niechciana ciąża. Marta chce ją usunąć, Artur wspierany przez swoją matkę walczy o dziecko.
Dwie rzeczy są bardzo ciekawe w tym filmie. Pierwsza to odwrócenie ról. To agresywny kryminalista walczy o dziecko, a kobieta z tak zwanego „dobrego domu” marzy tylko o usunięciu ciąży. Daje do myślenia.
Druga kwestia, to jak ten film został zrobiony. Coś w rodzaju nadrealizmu, nadekspresji. Właściwie trochę przerysowany, ocierający się o telenowelę, ale w gruncie rzeczy prawdziwy. Prości ludzie, o powikłanych życiorysach, tacy właśnie są. Reżyser (Mariusz Grzegorzek) stara mówić się ich językiem, pokazywać świat ich oczami. Dla mnie przekonujące, bardzo ubolewam, że większość recenzentów nie zrozumiała tego, wydawałoby się prostego, zabiegu. Jeżeli jedna z recenzentek napisała, że trudno przejąć się losami bohaterów, to raczej dała wyraz braku wrażliwości, niż powiedziała coś o filmie.
Mariusz Grzegorzek potwierdził tym filmem, że jest reżyserem oryginalnym, który mówi własnym, niepowtarzalnym językiem. Na zauważenie zasługują doskonałe role Mariusza Ostrowskiego (Artur) i Doroty Kolak (jego matka).
Jestem Twój, reż. Mariusz GrzegorzekCzarny czwartek. Janek Wiśniewski padł. Najbardziej wzrusza w tym filmie szczerość, bezpretensjonalność, pokazanie wydarzeń z perspektywy prostych ludzi, i w prosty sposób. Bardzo ciekawe pokazanie szarego człowieka, niezainteresowanego polityką, który zostaje zgruchotany przez historię. To rzadka metoda we współczesnym kinie. Dla mnie było to wzruszające. Wystarczy.
Według mojej wiedzy film wiernie oddaje realia wypadków w Gdańsku, pardon, masowego morderstwa w Gdańsku i Gdyni. Wspaniale pokazana postać Gomułki i Zenona Kliszki, perfekcyjnie zagranych przez Pszoniaka i Fronczewskiego – szacunek. Na tle tego filmu na parodię zakrawa przebieg procesów decydentów odpowiedzialnych za tamte wydarzenia. Smutne. Dobrze chociaż, że powstał uczciwy film. 9/10. Na podkreślenie zasługuje scenariusz precyzyjnie odtwarzający bieg wydarzeń w Gdyni i Gdańsku. Szacunek dla jego autorów Michała Pruskiego i Mirosława Piepki.
Czarny czwartek. Janek Wiśniewski padł, reż. Antoni Krauze, Polska 2011Kolejny, tym razem niedawno obejrzany, to brazylijskie Opowieści, które żyją tylko w pamięci. Generalnie lubię filmy o niespiesznej akcji, klimatyczne, malowane raczej pastelami niż ostrymi barwami. Ten jednak film, przekroczył chyba barierę mojej tolerancji. Mam bowiem pewien kłopot, aby powiedzieć, o co w nim chodzi. No dobrze, opowieść o brazylijskiej wsi, która znalazła się „poza czasem” jest na swój sposób ujmująca, ale po co reżyserka zrobiła ten film nie wiem. Jaką obserwację o świecie chciała nam przekazać? Też trudno dociec. Może tyle, że są zapomniane miejsca, w których czas płynie inaczej, ale trudno z tego powodu robić film. Jedynym plusem filmu jest zakończenie odwołujące się do sztafety pokoleń i to jeszcze w wymiarze mistycznym. Ocena 6/10 za umiejętność płynięcia pod prąd komercji, ale raczej za intencje, niż za efekt.
Opowieści, które żyją tylko w pamięci, reż. Julia Murat, Brazylia 2011 (polska premiera 2012).Fabryka muchołapek Andrzeja Barta
Mam z tą książką pewien kłopot. Jeżeli sam zajmowałbym się pisarstwem, to byłby to jeden z pierwszych tematów, jakie bym podjął – sąd w zaświatach nad Chaimem Rumkowskim. Rzetelny, poważny, dotyczący życia i śmierci kilkuset tysięcy ludzi, udziale w ich zagładzie czy w ich ratunku. Z grubsza mam wizję, jak to powinno wyglądać. Oczywiste, że Bart ma inną wizją, która z zasady nie może mi się podobać.Fabryka muchołapek jest literacko kunsztowna. Mamy smaczne historyczne plotki o łódzkim środowisku literackim, jest coś o architekturze i losach poszczególnych budynków, jest współczesny wątek autobiograficzny Barta, a do tego przejście w zaświaty, gdzie odbywa się proces. Oczywiście pojawia się też wątek romansowy z piękną Dorą pochodzącą z innej epoki. Jednym słowem – dużo ciekawostek, bibelotów, różnych planów czasowych.
W tej kakofonii sam proces Rumkowskiego gdzieś się gubi, żyje sobie w tle innych wydarzeń. Jest relacjonowany jakby od niechcenia. Dla zwolenników literatury lekkiej, przyjemnej i wciągającej to na pewno plus. Liczne nagrody literackie wskazują, że ten rodzaj oczekiwań dominuje na czytelniczym rynku.
Niestety, spodziewałem książki dużo bardziej fundamentalnej. Istotą doświadczenia getta łódzkiego nie były przecież smaczki biograficzne związane z obecnością w nim siostry Franza Kafki. Chaim Rumkowski zdecydował się na niebywały eksperyment, którego stawką było życie kilkuset tysięcy ludzi. Getto zamienił w gigantyczną fabrykę, podjął ryzyko współpracy z Niemcami przy eksterminacji własnego narodu, ponieważ liczył, że w ten sposób uratuje większość mieszkańców getta od niechybnej zagłady.
Nie udało mu się ocalić swoich współziomków, a odium współmordercy na nim pozostało. Czy słusznie? Sam nie wiem, ale raczej nie zasłużył sobie na tak fatalną opinię, z jaką przeszedł do historii. I właśnie z powodu tej niepewności potrzebny jest tu niebiański proces sądowy, gdzie zostaną przedstawione wszystkie racje. Na poważnie. Gdzie zostanie pokazany bilans wszystkich ludzi uratowanych dzięki niemu. Tego potrzeba, a tego właśnie w lekkiej książce Barta zabrakło. Mówimy o życiu setek tysięcy ludzi! To nie są literackie popisy, to coś ekstremalnie serio! Przecież nie wiemy z tej książki nawet, ile osób z łódzkiego getta przeżyło okupację, i jaki wpływ miała na to polityka „króla Chaima”.
Negatywną opinię Żydów o Rumkowskim ukształtowały – jak się wydaje – jego wielkopańskie zachowania, dworskie obyczaje w jego otoczeniu, uprzywilejowane warunków życia jego współpracowników. Ten brak równego traktowania, brak elementarnej sprawiedliwości wobec głodu i śmierci bolał Żydów chyba bardziej niż nawet współuczestnictwo w Holokauście. Ale czy to jest sprawiedliwa ocena? Czy nie oznacza ona nadania kluczowej rangi gestom w gruncie rzeczy mało ważnym w obliczu zagrożenia zagładą całego narodu? Może warto by było to na nowo przemyśleć? Niektóre z tych wątków, oddajmy sprawiedliwość Bart starał się poruszyć. Tylko że jakoś na marginesie, niespecjalnie poważnie, bez liczb, bez podsumowania, po amatorsku.
Podsumowując: książka jest doskonale napisana, lekka w odbiorze, refleksyjna, literacko finezyjna, porusza super ciekawy temat. To bezapelacyjne plusy. Dla wielu osób ten sposób pisania będzie wystarczający, a lektura satysfakcjonująca. Dla mnie jednak Fabryka muchołapek cierpi na „nieznośną lekkość bytu”. Szkoda, bo temat został chyba definitywne pogrzebany. Może mamy takie czasy, że liczy sie tylko to, co lekkie, przyjemne, ironiczne; na serio nie wypada. Mimo wszystko 8/10.
Andrzej Bart, Fabryka muchołapek, WAB Warszawa 2009
Góra duszy Xingjiana
Kolejna książka z cyklu chińskich fascynacji.Gao Xingjian to pierwszy chiński laureat nagrody Nobla (2000), znany głównie jako dramatopisarz. W 1983 roku dowiedział się, że jest chory na raka płuc, a ta choroba zabiła wcześniej jego ojca. Doświadczył transcendentalnego pogodzenia się ze śmiercią aż do momentu, kiedy kolejne prześwietlenie wykazało czyste płuca. Jednocześnie dowiedział się, że jest zagrożony aresztowaniem za nieprawomyślność swoich utworów. Pobrał zaliczki od wydawców i uciekł z Pekinu. Odbył podróż po chińskiej prowincji przemierzając 15 000 km. Owocem tej podróży odbytej w bardzo szczególnych warunkach, ze świadomością otrzymania drugiego życia, jest właśnie przedstawiana książka.
Autor przede wszystkim szukał chińskich tradycji, podań ludowych, pozostałości wierzeń religijnych. Eksplorował obszary dzikiej natury nie tkniętej ludzką ręką. A we współczesnych Chinach, po zniszczeniach okresu maoistowskiego niełatwo jest coś takiego znaleźć. Wyraźnie szukał korzeni, tego co zadecydowało o tożsamości kulturowej Chińczyków.
W efekcie powstała książka o ambicjach literatury „mądrościowej” pełna przypowieści, baśni, wtrętów religijnych z wszystkich głównych tradycji (przede wszystkim taoistycznych i buddyjskich), lokalnych mitów, ludowych opowieści. Książka nie ma fabuły, przeplatają się w niej różne konwencje i style literackie, co zapewne było zabiegiem zamierzonym, mającym oddać zróżnicowanie doświadczeń autora w czasie wspomnianej podróży w poszukiwaniu głębokiej, nietkniętej przez socjalizm, chińskiej tożsamości, także przecież osobistej tożsamości autora.
Jaki jest efekt tych zamierzeń? Powiem szczerze, nie do końca zadawalający. Książka nie pokazuje żadnego spójnego obrazu, nie daje żadnej syntezy. Niestety nie należy także do łatwych w lekturze. Ciągle mamy do czynienia z przeplatającymi się wzajemnie wspomnieniami autora, ludowymi opowieściami, dziejami pewnego romansu, fragmentami taoistycznej mitologii, historiami kolejnych zbójców, gwałtów, najazdów. Każdy z tych osiemdziesięciu rozdzialików jest na swój sposób ciekawy, zakończony delikatną puentą lub dającym do myślenia znakiem zapytania. W mojej głowie nie układała się jednak z tego żadna całość. Szkoda, bo zamierzenia autora były super ciekawe, ale efekt jest zupełnie nieproporcjonalny do ambicji. Być może książka będzie ciekawsza i życzliwsza w odbiorze dla innego rodzaju czytelników: tych, którzy lubią Coelho, a może dla tych zafascynowanych Podróżą do Babadag?
Dobry pogląd na klimat książki może dać cytat z jej zakończenia. Może komuś się spodoba, ostatecznie autor dostał Nobla; dla mnie jest raczej nieprzekonujące:
„Wodzę na śniegu za oknem zieloną żabkę, mruga jednym okiem, drugie, nieporuszone, szeroko otwarte wpatruje się we mnie. Wiem, że to Bóg. […]
Cudów nie ma. Bóg coś mówi, mówi do tej nienasyconej istoty ludzkiej, do mnie.
Czego jeszcze szukać? Domagam się odpowiedzi. […]
Udając, że rozumiem, wciąż nie rozumiem.
W istocie rzeczy nic nie pojmuję, nic nie rozumiem. Tak to jest.”Moje wątpliwości budzi także i to, że autor w swoich podróżach, spotkaniach, dociekaniach w ogóle nie zauważa śladów spustoszeń wywołanych przez rewolucję kulturalną Mao. Jak można odtwarzać tkankę ludowej czy religijnej mitologii nie zauważając, że to, z czym się autor styka dzisiaj, to jedynie drobne szkiełka z przepięknego, ale kompletnie pogruchotanego witraża. Jakże to inna wizja swojego środowiska niż ta zawarta u Liao Yiwu. Dla dociekliwych dodam, że Xingjian pisał swoją książkę we Francji i nie musiał się liczyć z represjami w Chinach. Wygląda, że on po prostu tego nie dostrzegł.
Tłumaczenie, szerzej, spolszczenie tej książki pozostawia wiele do życzenia. Z bliżej niejasnych powodów w polskiej wersji pozostawiono oryginalne chińskie jednostki miar, nigdzie nie tłumacząc, jakie realne wielkości one oznaczają. Zatem jeżeli czytamy, że autor ma do przebycia 5 li, to nie wiemy czy to odległość 2 km, a może 5 lub 15. Podobnie jest z jednostkami powierzchni i wagi. Ponadto tłumacz nie należy do łatwo posługujących się językiem polskim, co daje np. taki skutek, że kobiety w całej książce się chichoczą, nigdy się nie śmieją, nie uśmiechają, tylko chichoczą (takich kwiatków jest niestety więcej). Ostatnia uwaga w tej materii jest grubszego kalibru – książka została napisana w języku francuskim, zatem pozostanie słodką tajemnicą wydawcy, dlaczego została przetłumaczona na polski z angielskiego.
Moja fascynacja Chinami trwa, zatem każdy artefakt z tego kręgu kulturowego spotyka się z moją życzliwością, zatem finalna ocena to 7/10.
Gao Xingjian, Góra duszy, Rebis, Poznań 2004
Tajemnica Westerplatte
Paweł Chochlew zaplanował swój debiut perfekcyjnie. Wybrał jeden z najbardziej nośnych symboli patriotycznych i postanowił go podważyć, słusznie przypuszczając, że zapewni to filmowi (i reżyserowi) natychmiastowy rozgłos, o jakim tylko mogą pomarzyć jego młodzi koledzy. Poza tym idealnie wstrzeliwuje się w poprawnościowy, antybogoojczyźniany nurt dominujący na polskiej scenie ideowej. Same plusy. Miał tylko jednego pecha, nie przewidział, że jeszcze przed powstaniem filmu wybuchnie gruba awantura i nikt, a oportunistyczny PISF zwłaszcza, nie będzie chciał umierać, za ten kontrowersyjny projekt.
Mimo tych trudności Chochlew i tak ma mocne wejście. Jego nazwisko jest dobrze rozpoznawalne, wiele osób chce pójść na film, aby wyrobić sobie o nim własne zdanie.
Największe emocje budziła kwestia „odbrązowienia” legendy obrońców Westerplatte i podważenie pozytywnej aury wokół mjr. Sucharskiego. Akurat te problemy mnie w filmie nie irytowały. Chochlew zadziałał tu zgodnie z prawdą historyczną, a na tym blogu wielokrotnie dawałem poznać, że prawda jest rzeczą najważniejszą. Rzeczywiście Sucharski był zwolennikiem szybkiej kapitulacji, przeżył załamanie nerwowe i realne dowództwo przez większość czasu sprawował kpt. Dąbrowski. Między tymi dwoma oficerami istniała różnica zdań, co do długości prowadzenia walki. Doszło również do śmierci dwóch żołnierzy drugiego dnia obrony, kiedy to Sucharski wydał polecenie wywieszenia białej flagi, szczegóły tego zajścia nie są dokładnie znane i reżyser mógł puścić tutaj wodze fantazji. Jest również prawdopodobne, że kilku żołnierzy zostało rozstrzelanych za próbę dezercji lub poddania się Niemcom. Nie dopatrzyłem się też w filmie sceny lizania zdjęć pornograficznych. Nie budzi moich wątpliwości fakt kąpieli żołnierzy w morzu, niektórych nago i ostrzelania ich przez nadpływający niemiecki kuter. Niby dlaczego młodzi faceci nie mieliby się kąpać w morzu? Co do faktografii i realiów kampanii 1939 roku, pewne wątpliwości bym miał w sprawie nadużywania alkoholu przez żołnierzy (w filmie wręcz chlania), żadne źródła nie potwierdzają, aby na Westerplatte lub gdziekolwiek indziej takie fakty miały miejsce; poza tym skąd niby ten alkohol miałby się brać, z najbliższego sklepu? Bo przecież nie z koszar, to nie było LWP. Podobnie mało prawdopodobne są sceny bójek, szarpanin itd.
Poważne wątpliwości budzi w mojej opinii scena z sikaniem na plakat, ale jeszcze bardziej to, co ów sikający kapral mówi później o Polaczkach. Cała ta scena jest wyjątkowo niesmaczna, nie ma sensu i jest psychologicznie nieprawdopodobna – dlaczego ów kapral, po wykonaniu wyroku śmierci na swoich kolegach, akurat sika na państwowy plakat, zgoła nie rozumiem. Jeżeli by się buntował, to przeciw temu, kto mu taki rozkaż wydał, a nie przeciwko polityce państwa. Sensu w tym za grosz. Chyba że to zaplanowana prowokacja mająca podgrzać atmosferę wokół filmu. W istocie scena nie jest żadnym wyzwaniem dla widzów, nie prowokuje żadnych pytań, jest tylko emanacją bezsilności i braku konceptu reżysera na oddanie dramatyzmu tamtej sytuacji. Duży minus.[1]
Kolejny minus to żałosne błędy w dziedzinie umundurowania. Tutaj lista zarzutów jest długa i to zarówno po stronie polskich mundurów jak niemieckich. Nie będę nudził tutaj szczegółami, powiem tylko, że twórca kostiumów w tym filmie zasłużył sobie na malinę za najgorsze kostiumy w polskim filmie. [2] Do tego dochodzi mnóstwo drobnych nieprawdopodobieństw w szczegółach militarnych. Albo autor scenariusza i reżyser w jednej osobie nic na ten temat nie przeczytali, albo, co równie złe, przeczytali, ale nie zrozumieli.[3]
Z bólem historycznego serca jestem w stanie przejść na drobiazgami do porządku dziennego, chociaż przy deklarowanym budżecie na poziomie 14 mln zł takie wpadki nie powinny się zdarzać. W faktach o zasadniczym znaczeniu nie widzę istotniejszych przekłamań. Uwagę w tej kwestii mam tylko jedną. Osią filmu jest spór Sucharski – Dąbrowski, czyli spór kapitulować czy walczyć do końca. Racje mjra Sucharskiego są przedstawione pełniej i na ich tle kpt. Dąbrowski wychodzi na fanatyka łatwo szafującego życiem podległych żołnierzy. Tylko mjr Sucharski pochyla się zabitymi żołnierzami, jak troskliwy ojciec. To wyraźna manipulacja emocjami widzów. W rzeczywistości historia przyznała rację Dąbrowskiemu i mimo wysiłków Chochlewa Westerplatte pozostanie symbolem męstwa polskich żołnierzy. Reżyser nie zachował w tej sprawie obiektywizmu, a szkoda, bo film by na tym zyskał.
Być może zaważyły tu błędy w obsadzie. Michał Żebrowski w roli oficera czuje się jak ryba w wodzie. Zresztą w wywiadzie mówił, że mundur polskiego oficera to jego marzenie i na taką rolę czekał. W filmie to widać. W rzeczywistości mjr Sucharski był dość pospolitym oficerem chłopskiego pochodzenia. Chęć kapitulacji i załamanie nerwowe na pewno nie dodawały mu splendoru. Zupełnie odwrotnie kpt. Dąbrowski – to syn generała, pochodzący ze szlacheckiej rodziny. Za młody aby walczyć w 1920 r. czekał, kiedy może się sprawdzić w warunkach wojennych. To on był oficerem z charyzmą i to jego powinien zagrać Żebrowski.[4] Chochlew, wbrew faktom widział to inaczej. Wyraźnie chciał, aby racje Sucharskiego były górą i dlatego obsadził w tej roli aktorów z osobowością (wcześniej te rolę powierzył Bogusławowi Lindzie). Nie rozumiem tylko, jaki miał w tym cel. Że Westerplatte miało skapitulować 2 września (jak chciał Sucharski), Gdynia i Oksywie po następnych kilku dniach, Hel po tygodniu, Warszawy nie bronić, całą Kampanię Wrześniową zakończyć tak ok. 10 września. Przy takiej wizji, to rzeczywiście lepiej zachować się jak Emil Hácha i bez walki oddać się pod niemiecki protektorat. Wtedy nie byłoby w ogóle żadnych ofiar.
Po prawdzie to nie rozumiem, po co Chochlew nakręcił ten film. Zamierzył się na legendę Westerplatte, kiedy wszystkie rzekomo odkrywcze fakty były już jasne i publicznie znane. W atmosferze sensacji wyważał otwarte drzwi. Jeżeli chciał poruszyć kontrowersję czy bić się z honorem do końca, czy oszczędzać żołnierską krew, to mógł wybrać znacznie lepsze epizody z historii np. epopeę gen. Kleeberga czy Powstanie Warszawskie.[5] Jedyne uzasadnienie, jakie racjonalnie widzę, to chęć wywołania medialnego skandalu. Ten zamiar udało mu się zrealizować, ale chwały to mu nie przyniesie, i słusznie. Dla mnie 3/10.
Tajemnica Westerplatte, reż. Paweł Chochlew, Polska, premiera luty 2013
[1] Do jakości tej sceny dostosował się Mirosław Baka grający owego kaprala. Wywiad z nim był żenujący. Być może oddaje atmosferę panującą przy realizacji tego filmu. Nie ma się co dziwić, że wyszło żałośnie, skoro aktor tylko tyle rozumie z historii, którą przedstawia.
[2] O kilku bolesnych faulach w umundurowaniu muszę wspomnieć: polscy marynarze noszą w filmie te same bluzy, co niemieccy, a poziom niechlujstwa kostiumowego był taki, że w jednej ze scen, na bluzie polskiego marynarza widać ślad po odprutej hitlerowskiej gapie; atakujący w którymś momencie hitlerowscy żołnierze pochodzili co prawda z elitarnej, szturmowej jednostki Kriegsmarine, ale inaczej niż filmie nosili mundury piechoty feldgrau tylko z naszywkami Kriegsmarine; jednostka SS miała na patkach nie runy SS tylko trupie główki, bo wchodziła w skład formującego się właśnie pułku SS Totenkopfstandarte; żołnierze polscy noszą często mundury drelichowe z 1 Armii WP z sukiennymi naramiennikami itd.
[3] Na przykład: w pierwszym szturmie niemieckim bierze udział zdecydowanie za mało żołnierzy. W rzeczywistości zabitych było więcej, niż widzimy wszystkich atakujących. Polskie działo zostało zniszczone dopiero po oddaniu kilkudziesięciu strzałów i wyeliminowaniu niemieckich karabinów maszynowych po drugiej stronie kanału – w filmie jest zniszczone po jednym wystrzale; gdzieś się zagubiły polskie moździerze; atak niemiecki wzdłuż plaży w kilku żołnierzy idących w pełnym wyprostowaniu jest zupełnie nieprawdopodobny. Film z 1967 roku był w tej materii dużo lepszy, mimo iż realizowany w czasie siermiężnego socjalizmu.
[4] Warto przypomnieć dalsze losy Dąbrowskiego. Po wyjściu z niewoli, zaciągnął się do ludowej Marynarki Wojennej, mimo iż „wróg ustroju” to zdecydował się wstąpić do PPR. Nic mu to nie pomogło, bo na fali czystek został z Marynarki wyrzucony. Przeniósł się do Krakowa, pracował jako portier, kasjer, chałupniczo szył pantofle (on, wybitny oficer). Ostatecznie został bez żadnej pracy. Interwencja gen. Kieniewicza, zresztą pochodzącego z Armii Czerwonej, spowodowała, że dostał posadę sprzedawcy gazet w kiosku na Plantach. I to był sukces. Biografia kpt. Franciszka Dąbrowskiego to materiał na dużo ciekawszy film, gdzie Westerplatte byłoby ważnym, ale tylko jednym z etapów jego życia. Dodajmy przy okazji, że wspomnieniach zachował się super lojalnie wobec swojego dowódcy mjra Sucharskiego – fakt załamania nerwowego przemilczał, a tylko pojedynczym zdaniem zasygnalizował, że był on zwolennikiem wcześniejszej kapitulacji (Franciszek Dąbrowski, Wspomnienia z obrony Westerplatte, Gdańsk 1957). Sucharski w rozmowie z Wańkowiczem, wszystkie niewygodne fakty przemilcza i nigdzie nie wspomina o kluczowej roli Dąbrowskiego (Melchior Wańkowicz, Westerplatte, Warszawa 1959).
[5] A może by tak w odniesieniu do tego tematu nakręcić polsko-niemiecką koprodukcję o obronie Festung Breslau? To dopiero byłby przyczynek do refleksji o walce do końca, bez liczenia się z ofiarami.
Prowadzący umarłych, czyli co wiemy o Chinach
Pewnego pięknego dnia w księgarni zajrzałem na półkę z serią reportażową Wydawnictwa Czarne, wziąłem do ręki książkę poświęconą Chinom, przeczytałem parę stron i popadłem w stan wewnętrznego przerażenia. Uświadomiłem sobie bowiem, że nic nie wiem na temat tego kraju. Piękna starożytna kultura, bogata historia najnowsza, rodząca się druga potęga na świecie, a ja nic o tym nie wiem. Wstyd, poczucie klęski i wewnętrznego poniżenia. Książkę natychmiast kupiłem i w drodze do domu już ją czytałem.No i zaczęło się. Książka okazała się być na tyle fascynująca, że nie tylko została od razu połknięta, ale spowodowała wielki apetyt na Państwo Środka. Czytam na ten temat, co się da (a można niestety niewiele). Eksploruję geografię, opanowałem na przykład wszystkie chińskie prowincje, bo za duży brak uznałem, że znaczną większość stanów USA umiejscawiam na mapie bez pudła, a gdzie leży Hubei nie miałem pojęcia, a czym się różni od Hebei to już zupełnie.[1] Zatem czytelnicy „Fotela przy kominku” powinni się spodziewać w niedalekiej przyszłości małej inwazji tej tematyki.
Wracając do książki. Składa się ona z 28 wywiadów z różnymi ludźmi, bynajmniej nie zawsze z nizin społecznych. W ogóle trzeba powiedzieć, że podtytuł jest częściowo mylący. Wspomniane niziny społeczne sugerowałyby jakiś margines, biedotę, wykluczonych. Tak jednak nie jest. Czy byli działacze partyjni, muzyk orkiestry symfonicznej czy opat zlikwidowanego klasztoru buddyjskiego to „niziny społeczne”? Na pewno Yiwu nie rozmawia z ludźmi współczesnego boomu, biznesmenami, pieszczochami władzy. Wszystkie pozostałe opcje są reprezentowane. Jedyne, co łączy jego rozmówców to brak przynależności do, wąziutkiej przecież, grupy uprzywilejowanych. Poza tym, ci „Prowadzący umarłych” to już kompletna dezinformacja. Rzeczywiście jeden rozmówca wykonuje taki niejawny zawód. Przenosi mianowicie na plecach zmarłych miejsca w miejsce, powodując celowo u mniej uważnych postronnych wrażenie, że to wędrują umarli, a on ich tylko prowadzi. Ale to nie tego typu egzotyka dominuje w książce, a tytuł nawet metaforycznie nie odnosi się do jej treści.
Jeżeli miałbym szukać jakiegoś punktu wspólnego interlokutorów Yiwu, to wskazałbym na to, że wszyscy oni zostali w jakiś sposób dotknięci przez los. Jednych poharatała historia, a dokładnie jej przejaw w postaci rewolucji kulturalnej Mao, inni urodzili się w biedocie (dla Europejczyka skrajnej, dla nich normalnej) nie dającej jednak szans na zwykłe, godne życie; jeszcze inni wykonują dziwne zawody (żebrak, ślepy uliczny grajek, hiena cmentarna).
Można powiedzieć, że Yiwu daje dobry obraz chińskiego społeczeństwa. Właściwie wszędzie widzimy nędzę i niedostatek, ale też bardzo dzielnych ludzi, którzy próbują sobie z tym radzić. Po ludzku rzecz biorąc jestem pod wrażeniem ich wytrzymałości, determinacji, spokojnej zgody na trudne warunki pracy i życia. Jako analityk spraw ekonomicznych nie tylko rozumiem, ale plastycznie teraz widzę skąd wziął się chiński cud gospodarczy; więcej, mam pewność, że tą drogą Chiny będą się dalej posuwały i w końcu osiągną pozycje mocarstwa światowego nr 2. A kto wie, może kiedyś i nr 1? Tak na marginesie: Europejczycy powinni być tego świadomi i mieć jakąś strategie przeciwdziałania. Inaczej zamienimy się w prowincję żółtej cywilizacji, ale to zupełnie inny temat.
Oficjalnie się o tym w Chinach nie mówi, to temat tabu, ale ciągle wiele osób nosi w sobie fatalne, rujnujące doświadczenie rewolucji kulturalnej: prześladowania, niszczenia karier, maltretowania, głodu (do kanibalizmu włącznie). W wielu miejscach do tej pory wytrzebione są lasy, bo drewna używano do prymitywnego, dymarkowego wytopu stali – nikomu to nie było potrzebne, ale fatalne skutki tej kampanii trwają do dziś. Podobnie jak widoczne są masowe zniszczenia obiektów starej kultury, zwłaszcza religijnej, traktowanej niegdyś jako przeżytek starego systemu. Tego już się nie odtworzy, a braku backgroundu kulturowego się nie nadrobi. Bardzo ciekawe, jak bogacące się Chiny poradzą sobie ze stworzeniem nowej tożsamości, nowej kultury. Jaka ona będzie?
To zdumiewające, że jak trochę głębiej poskrobać, to ciągle w rzeczywistości społecznej wychodzą upiory przeszłości. A jakby na polską rzeczywistość spojrzeć z większego oddalenia, to też zobaczylibyśmy ciągle wdzierającą się przeszłość? Jako historyk odpowiadam – na pewno, tylko czy chcemy to dostrzec?
Oczywiście Liao Yiwu robiąc wywiady ujawniające skalę zniszczeń, niegodziwości i represji skazywał siebie na bycie dysydentem. Zaliczył również więzienie za opublikowanie poematu o masakrze na Placu Tiananmen. Pierwsze wywiady do przedstawianego tu zbioru odbył już w więzieniu. Warto dodać, że książka ukazała się na Tajwanie, a w Chinach jest ciągle zakazana.
Podsumowując: lektura Prowadzącego umarłych jest fascynująca i pouczająca. Zmienia sposób patrzenia na Chiny. A ponieważ jest jeszcze napisana w sposób fascynujący, to nie mam wątpliwości, oceniam na 10/10 i zachęcam do lektury. Po tej książce zrozumiałem Chiny – te współczesne i te z czasów rewolucji kulturalnej
Liao Yiwu, Prowadzący umarłych. Opowieści prawdziwe. Chiny z perspektywy nizin społecznych, Czarne, Wołowiec 2011.
[1] Bardzo polecam quiz geograficzny na znajomość nazw i położenia chińskich prowincji. Sprawdźcie, jaką macie wiedzę na ten temat. Poza tym to fajna zabawa, a przy okazji pomaga opanować ten temat, wiem co mówię. Tu link: http://www.purposegames.com/game/chinese-provinces-quiz