Warmia i Mazury 2010

Kolejny wypad zwiedzaniowy, tym razem na Warmię i Mazury. Start z bazy w Ostródzie, podziękowania dla Sióstr Terezjanek.

Czwartek, Boże Ciało.
Morąg. Oryginalny gotycki ratusz z 1444, zniszczony w pożarach, poddany renowacji i przywrócony do użytkowania. Dość wierny stan architektoniczny. W tak czystej postaci gotyk rzadko występuje w architekturze ratuszy spotykanych w Polsce.
Gotycki kościół św. Piotra i Pawła, budowa zakończona w 1331, stan oryginalny.
Ruiny, fundamenty i piwnice zamku krzyżackiego z XIV w., odkryte podczas wykopalisk. Jedyny pozamkowy budynek jest w rękach prywatnych, osoby, która wykazuje niemało determinacji, aby zamek uczynić obiektem nadającym się do zwiedzania. To godne uwagi.
Pałac Dohnów, barokowy, ale bez wyraźnych cech stylowych. W środku muzeum, zamknięte w długi weekend. Tak na marginesie: wszystko w Morągu, z wyjątkiem zamku, było zamknięte, co dyskwalifikuje tę miejscowość jako godny polecenia obiekt turystyczny.

Pasłęk. Zamek krzyżacki, wielokrotnie niszczony, odbudowany bez zachowania cech stylowych, z dobudowanymi dwoma skrzydłami w stylu socjalistycznym (czyli w bezstylu).
Kościół gotycki p.w. św. Bartłomieja, przebudowywany, wnętrze neogotyckie, barokowy ołtarz główny.
Ratusz gotycki, lekko przebudowany w epoce renesansu, zniszczony w 1945, dość wiernie odbudowany.
Bardzo ciekawe mury miejskie, zachowane/odbudowane na prawie całej długości z dwiema bramami wiernie zrekonstruowanymi. Mury te są najciekawszym obiektem w Pasłęku, ponieważ, co rzadkie, występują w prawie kompletnej rozciągłości wyznaczając średniowieczne założenie urbanistyczne.

Krosno. Pielgrzymkowy kościół barokowy. Ogólne założenie podobne do świętej Lipki (też Warmia!), niszczejące polichromie we wnętrzu. Piękny ołtarz główny. Zapomniana perełka na uboczu głównych szlaków turystycznych. Po wejściu Sowietów w 1945 zniknęła cudowna figurka Matki Boskiej, została pieczołowicie odtworzona, ale „cudowność” miejsca pielgrzymkowego mocno straciła na atrakcyjności i kościół w ciszy podupada. Szkoda.

Orneta. Najciekawszy jest tu kościół z XIV wieku, przebudowany w XVI wieku, ale z zachowaniem założeń architektonicznych. Duże wrażenie robią zwłaszcza szczyty gotyckie nad bocznymi kaplicami, które wyznaczyły standard elegancji gotyckiej architektury dla całego obszaru w sąsiedztwie, do kilkudziesięciu kilometrów. We wnętrzu cudowne sklepienia sieciowe i bardzo interesujące polichromie z XIV i XV wieku. Ołtarz główny: monumentalny barok, z elementami manierystycznymi. Koniecznie odwiedzić, bez kościoła w Ornecie nie sposób rozumieć gotyckiej architektury sakralnej na Warmii.
Ratusz gotycki, niestety obudowany dość ohydnymi domkami, przez co mocno traci na elegancji. Pozostaje do obejrzenia tylko fasada.

Piątek
Mingajny, kościół gotycki, zewnętrzne dekoracje pod wpływem Ornety.

Pieniężno. Ciekawa historia dotyczy nazwy tego miasteczka. Przez wieki pod niemieckim panowaniem nazywało się Mehlsack, po 1945 nazwę przetłumaczono jako Mąkowór, a ostatecznie na cześć  rodziny Pieniężnych (w ogóle z tym miastem nie związanych) nadano mu nazwę jak powyżej.
 Zamek w Pieniężnie przynależał do kapituły warmińskiej i był centrum rozległego klucza dóbr kapitulnych. Rezydował tu wójt, a później już tylko burgrabia nadzorujący okoliczne wsie, bowiem centrum administracyjne dóbr kapitulnych przeniosło się do Olsztyna, gdzie zresztą administratorem był przez kilka lat Mikołaj Kopernik. Wielokrotnie był niszczony i odbudowywany, do dzisiaj przetrwał tylko główny budynek zamku, znajduje się w ruinie, niedostępny do zwiedzania.
Gotycki ratusz w trakcie odbudowy.

Braniewo. Gotycki kościół wiernie odbudowany dopiero w latach dziewięćdziesiątych.
Budynek szkolny Akademii Hosianum z XVIII wieku (bez wyraźnych cech stylowych).
Z oryginalnego gotyku braniewskiego pozostały tylko 2 wieże z murów obronnych.
Na przedmieściach Braniewa barokowy kościół jezuicki, aktualnie redemptorystów. Jedyny znany mi ceglany kościół barokowy. Ciekawe.

Frombork. Wzgórze katedralne to jakość sama dla siebie. Przepiękna gotycka katedra z nietypowo zdobioną fasadą; we wnętrzu grób Kopernika, zaskakująco zróżnicowane boczne ołtarze poszczególnych kanoników i gotycki drewniany ołtarz szafkowy, do tego barokowe ogromne stalle. Na wzgórzu ponadto dwa domy kanoników, odbudowany pałac biskupi i wieża Radziejowskiego (dzwonnica), na którą można się wspiąć i z góry obejrzeć całe wzgórze i panoramę Fromborka. Odwiedziliśmy także średniowieczny (choć później przebudowywany) szpital św. Ducha z muzeum medycyny, ogrodem pełnym ziół i odkopanym piecem hypokaustycznym, czyli średniowiecznym centralnym ogrzewaniem.

Sobota
Ostróda, malowniczo położona nad jeziorem Drwęckim. Odbudowany komturski zamek krzyżacki z ciekawym piwnicami, masywnie sklepionymi, z szerokimi gurtami spływającymi na trzy filary, jak w zamku brodnickim.
Gotycki kościół św. Dominika Savio, niedawno odbudowany po zniszczeniach z 1945 roku. Kilka secesyjnych kamieniczek, ale trzeba przyznać, że secesja to nie był styl kwitnący w niemieckich Prusach.

Rychnowo. Drewniany kościółek z początku XVIII wieku, z oryginalnymi malowidłami, w tym dość frywolnym (jak na protestancką genezę) przedstawieniem Adama i Ewy w sufitowym plafonie. Wizerunek Lutra znajduje się z tyłu za ołtarzem, ale przypuszczam, że pierwotnie, w świątyni protestanckiej, znajdował się w centrum przestrzeni liturgicznej. To ładnie, że katolicy malowidła nie zniszczyli (jak zawsze niestety robili wcześniej protestanci) tylko zastawili ołtarzem głównym.

Wieczorem powrót w rodzinne strony.

Wyjazd niezwykle udany, a na koniec dwie uwagi natury ogólnej. Cały obszar Prus Wschodnich został z premedytacją zrujnowany przez Rosjan w 1945 roku – pamiętajmy, że były to pierwsze rdzennie niemieckie obszary zajmowane przez Sowietów, którzy tutaj dokonywali aktów zemsty na niemieckiej ludności, ale też na wszelkich przejawach kultury materialnej. Wiele miast zostało zniszczonych w 90% (porównanie tylko z Warszawą), tyle tylko, że ludność albo uciekła, albo została wysiedlona i zastąpiona polskimi przesiedleńcami z terenów wschodnich i Ukraińcami wysiedlonymi w ramach Akcji „Wisła”, a więc ludnością, która miała najczęściej wrogi stosunek do niemieckiej przeszłości tych ziem i nie była zainteresowana w odbudowie niemieckich zabytków. W efekcie miasta zatraciły swój historyczny, zabytkowy charakter. Pieniężno wygląda zupełnie inaczej niż pruski Mehlsack, Braniewo to chaotycznie zabudowane współczesne miasteczko, z pachnącym świeżością niby gotyckim kościołem, ale już bez nawet namiastki ratusza, w Ostródzie rynek został zabudowany socjalistycznymi domkami bez wyrazu, a jedna pierzeja wolno stojącymi blokami (zgroza). Gdzieniegdzie ostały się oryginalne perełki – gotycki kościół w Ornecie, barokowy kościół w Krośnie, katedra we Fromborku (ale nie wszystkie zabudowania wzgórza katedralnego…). Strasznie poharatane były zamki krzyżackie. To swoisty chichot dziejów, że właśnie Polacy je odbudowują, a niejednokrotnie zrujnowane były jeszcze w czasach pruskich (w końcu XVIII i XIX wieku).

Druga uwaga dotyczy kompletnie niezrozumiałego dla turystów podziały na Warmię i Mazury. Wynika on z porozumienia potwierdzonego bullą papieską, które stanowiło, że 1/3 podbitych ziem pruskich, zostanie przekazana jako uposażenie lokalnym biskupom i będą oni samodzielnie administrowali tymi terenami. Krzyżacy wywiązali się z tego zobowiązania i stosowne obszary przekazali stosownym biskupom. Biskupi: pomezański, chełmiński i sambijski byli blisko związani z krzyżakami (aż do II pokoju toruńskiego w 1466, kiedy diecezja chełmińska wróciła do Korony). Natomiast biskup warmiński pielęgnował swoją odrębność, być może dlatego, że dysponował największymi dobrami, znacznie większymi od części komturstw krzyżackich, a jego dobra nazywane były Warmią. Z kolej biskup 1/3 otrzymanych terenów przekazywał, jako uposażenie, kapitułom. Ostatecznie zatem, tereny krzyżackie postrzegane jako jednolite państwo, bynajmniej takim nie były, a w rzeczy samej składały się z trzech zupełnie różnych organizmów administrowanych przez: krzyżaków, biskupów, kapituły. Stąd ten mętlik w oczach turystów, jak widzą zamek krzyżacki, ale dowiadują się, że to zamek kapituły pomezańskiej (w Kwidzyniu). Co to jest kapituła, czy to krzyżacy i jaka pomezańska, że co? Na dodatek ilość przekłamań, a czasem pospolitych błędów, występujących w internecie jest w tej materii przeogromna i stanowi namacalny dowód, jak mało wiarygodne są materiały zamieszczone w sieci. Najpewniej na blogu historycznym coś więcej na ten temat napiszę, bo sam uległem poirytowaniu, a w pewnym stopni także dezinformacji (bulle, wystawcy i daty mylone są systematycznie).