Wspomnienia dowódcy pułku

Władysław Adamczyk był podczas kampanii wrześniowej dowódcą 201 pp rez. wchodzącego w skład 55 DP rez. Jego wspomnienia są nader ciekawe i to z wielu powodów.

Zacznijmy od tego, że wszystkie pułki 55 DP składały się z wcześniejszych batalionów Obrony Narodowej. Była to jedyna taka dywizja w 1939 roku. Oczywiście rodzi się pytanie, jaka była sprawność takiej dywizji w porównaniu z jednostkami służby czynnej. Tutaj podpowiedź dla mniej zorientowanych – dywizje i pulki rezerwowe nie istniały w czasie pokoju, pojawiały się dopiero w trakcie mobilizacji. Dodatkowa odrębność w tym przypadku polegała na tym, że bataliony Obrony Narodowej w czasie pokoju w specyficzny sposób, ale jednak istniały, natomiast plutony specjalne wchodzące w skład pułku (zwiadowców [konny], kolarzy, pionierów, przeciwgazowy, łączności i kompania przeciwpancerna) pojawiały się jakby znikąd, jako zupełnie nowe jednostki. Od razu w tym miejscu wypada zaznaczyć, że bataliony ON zostały doprowadzone do stanu normalnych rezerwowych batalionów piechoty.[i] Natomiast jednostki pułkowe różniły się od czynnych brakiem plutonu artylerii i 4-działową (zamiast 9) kompania przeciwpancerną. Skoro jesteśmy przy mobilizacji, to warto zwrócić uwagę, że cała 55 DP mobilizowała się w trybie regionalnym z żołnierzy mieszkających w bezpośredniej bliskości siedzib batalionów ON. Miało to ten minus, że do jednostek trafiały (chociaż tak być nie powinno) osoby z mniejszości niemieckiej, którzy przy pierwszej okazji znikali, czyli po prostu mówiąc dezerterowali. Na podobne  trudności natrafiła mobilizacja samochodów, sabotowana przez lokalnych Niemców: okazywało się, że albo były „w trakcie naprawy” i nie można było ich zmobilizować, albo dostarczano je celowo uszkodzone (o czym wspominał Kuropieska).

Zawsze mnie zastanawiała wartość bojowa jednostek rezerwowych i batalionów ON. W przypadku 201 pp okazało się, że była ona rewelacyjna. Pułk przebył cały szlak bojowy GO „Śląsk” od Katowic po Tomaszów Lubelski, nieustannie w walkach, pod ostrzałem lub bombardowaniem. Do końca zachował sprawność bojową, czego najlepszym dowodem ciężki bój pod Ulowem, podczas którego udało się wspomnianą wieś zdobyć i pomimo zagrożenia okrążeniem utrzymać. A dodajmy był to już 19 września, kiedy pułk był już solidnie wyniszczony walkami odwrotowymi. Zwróćmy również uwagę, że został potraktowany jako jednostka szturmowa, o największej wartości spośród oddziałów GO „Jagmin” (wcześniej „Śląsk”). W moim mniemaniu świadczy to najlepiej o jego walorach bojowych.

To doświadczenie 201 pp znacznie odbiega od innych jednostek rezerwowych i batalionów ON. Dlaczego? Chyba z dwóch powodów. Od jednostek ON odróżniało całą 55 DP nadanie jej statusu normalnej dywizji rezerwowej, z całym uzupełnieniem jej o wszystkie stosownej jednostki dywizyjne i pułkowe oraz jako tako zorganizowane dowództwa dywizji i pułków. Z kolej nad innymi dywizjami rezerwowymi miała ona te przewagę, że mobilizację rozpoczęła już 24 sierpnia i po dwóch dniach ją ostatecznie zakończyła, miała zatem czas nie tylko na kompletną mobilizację, ale nawet na kilka dni szkolenia i zgrywania jednostek. Miało to niebagatelne znaczenie choćby w przypadku pułkowej kompanii rozpoznawczej. W plutonie konnym byli żołnierze, którzy nie umieli jeździć na koniu, a w plutonie kolarzy tacy, którzy nie mieli do czynienia z rowerem. Tych parę dni umożliwiło choć częściowe nadrobienie tych braków. W efekcie powstała jednostka, która nie dobiegała jakością bojową od jednostek czynnych. Szkoda tylko, że nie wyposażono jej w środki ogniowe takie same, jak normalnego pułku piechoty (pluton artylerii i więcej armatek ppanc.).

Swoją drogę bojową rozpoczął 201 pp od obrony pozycji śląskiej. Co od razu rzuca się w oczy: chaos w dowodzeniu. Przegrupowujące się jednostki były zawracane (marszem pieszym), następowało totalne wymieszanie oddziałów i dowódców. Bataliony z tego samego pułku były rozrzucone na dużej przestrzeni, ale dowódca pułku dowodził cudzymi batalionami, jakby nie mógł swoimi. Dotyczyło to wielu jednostek GO „Śląsk”, nie ominęło także ppłk. Adamczyka.

Pułkownik Adamczyk dowodził pod Kobiórem, a obrona tego miejsca od zawsze przyciągała uwagę historyków kampanii wrześniowej. Okazuje się, że walki tam nie były tak intensywne, jak na ogół się wydaje. Najlepiej wskazują na to straty: 13 zabitych i 42 rannych, co jak na walkę w lasach wzmocnionego batalionu nie wskazuje na szczególną intensywność boju. Co ciekawe Adamczyk dowodził nie tylko jednym swoim batalionem, ale przydzielone miał dwa bataliony z dwóch różnych pułków. Baterię artylerii, która miała go wspierać z rodzimego palu, odwołano mimo fundamentalnego znaczenia Kobióru dla skrzydła całej pozycji śląskiej. Prawem kaduka zatrzymał dla siebie baterię z 23 palu, czyli z 23 DP. Trochę trudno to zrozumieć. Tym bardziej, że 31 sierpnia ppłk Adamczyk otrzymał rozkaz, żeby oddziały przygotowujące pozycję obronna w Kobiórze ją opuściły i przeszły na pozycję rezerwową z planem działania na rzecz innego odcinka. W efekcie Niemcy zajęli rankiem 1 września Kobiór broniony przypadkowo tylko przez pluton pionierów, pracujących przy umocnieniach polowych. Potem kontratakiem trzeba było tę miejscowość odbijać, tylko dlaczego poprzedniego dnia ją opuszczono?

Po opuszczeniu pozycji śląskiej 201 pp podzielił losy  wielu polskich jednostek – przez kilkanaście dni wycofywał się w dość fatalnych warunkach: po kiepskich drogach, pod częstym ostrzałem, bez zaopatrzenia, pozbawiony możliwości odpoczynku, a na dodatek prowadząc stałe walki obronne. Przemierzył na nogach żołnierzy ponad 400 km zachowując do końca zdolności bojowe, czego dowiódł we wspomnianej wcześniej bitwie o Ulów. To naprawdę dobre osiągnięcie. Jestem pełen szacunku dla determinacji polskich żołnierzy, i ich odporności na ponadludzkie trudy, jakie przyszło im znosić podczas kampanii wrześniowej. Niemała w tym zasługa dowódcy pułku, autora wspomnień, podpułkownika Władysława Adamczyka. Jestem pod przemożnym wrażeniem walorów polskiego żołnierza – nocami maszerował po 20-30 km dziennie, żywiony był nieregularnie z powodu braków w zaopatrzeniu, a i tak w ciągu dnia był zdolny do prowadzenia uporczywych walk, niejednokrotnie z udziałem czołgów po stronie niemieckiej.

Warto tez zwrócić uwagę na kilka szczegółów: mimo całego dramatu walk odwrotowych, siłą rzeczy pogrążających wojska i ich służby w chaosie, w pułku nigdy nie zabrakło amunicji, a co więcej w czasie bitwy o Ulów, w 19 dniu wojny, po utracie większości taborów, kwatermistrz pułkowy zorganizował dowóz amunicji do walczących oddziałów. Duża sprawa. Kolejna rzecz – kompania łączności do ostatnich chwil zachowała zdolność do rozwinięcia chociaż podstawowej sieci telefonicznej, natomiast w całych wspomnieniach nie ma ani słowa o wykorzystaniu radiostacji, w którą pułk był wyposażony, a była to radiostacja N2, o niewielkim zasięgu, ale za to kompletna nówka. Komunikacja z dowództwem dywizji odbywała zawsze albo przez łączników, albo przez osobiste stawiennictwo. W obu przypadkach, w trakcie walk odwrotowych nie było to łatwe, ale i tak do wykorzystania łączności radiowej nie doszło.

Na zakończenie warto jeszcze wspomnieć, że pułkownik Adamczyk był dowódcą skrupulatnym i na bieżąco gromadził meldunki o stanach podległych sobie jednostek i o stratach jakie one ponosiły. Obie grupy danych są w książce dostępne, zwłaszcza cenne jest zestawienie wszystkich strat pułku i przydzielonej mu artylerii w rozbicie na dni i poszczególne bitwy oraz potyczki. Taka szczegółowość jest rzadkością i tym bardziej należy ją cenić.

Wspomnienia są wybitne zarówno jeśli chodzi o warstwę czysto informacyjną jak i o ogólniejsze refleksje o stanie polskiej armii w 1939 roku. Dla zainteresowanych kampania wrześniową lektura obowiązkowa. W mojej ocenie 10/10.

Władysław Adamczyk, Przeciw nawale. Wrzesień 1939, IW PAX Warszawa 1970