Wspomnienia żołnierzy gen. Maczka
Te dwie publikacje wspomnieniowe uzupełniają obraz 10 BK, jaki powstaje po przeczytaniu pamiętników gen. gen. Maczka i Skibińskiego.
Ze szczególna ciekawością czekałem na lekturę wspomnień sapera, ppor. Borchólskiego. Trochę się rozczarowałem, kampanii wrześniowej, która interesuje mnie najbardziej, auto poświecił tylko ok. 20 stron. Proporcjonalnie do szczupłości tekstu, mało jest informacji, ale nawet ledwie kilka przedstawionych zadań saperskich daje pogląd, czym się oni u Maczka zajmowali. Daje do myślenia, że autor pisze głównie o zadaniach, których nie wykonał (z powodów od siebie niezależnych). Taki los żołnierzy przegrywanej kampanii. Do bardzo ciekawych zaliczam informację, że do batalionu saperów przyłączali się żołnierze z innych jednostek, w tym np. ppor. kawalerii, który z marszu objął dowództwo jednego z plutonów. Być może stanowi to klucz do zrozumienia sukcesu 10 BK – była to jednostka, w której każdy chciał walczyć. W związku z tym nie było problemu z uzupełnieniami pokrywającymi bieżące straty bojowe.
Zupełnie inaczej jest ze wspomnieniami rtm. Ferensteina. Na własne żądanie został przeniesiony z pułku kawalerii do sztabu 10 BK. Jego wspomnienia są jednak zupełnie inne od wspomnień Skibińskiego, który tak naprawdę dublował stanowisko dowódcy brygady. Co zaskakujące, we wspomnieniach Skibińskiego najmniej jest typowej pracy sztabowej, a najwięcej regularnych działań dowódczych. W jego wspomnieniach nie ma nawet jednego zdania o uzupełnieniach stanów brygady, nic o sprzęcie, o zapleczu kwatermistrzowskim (z wyjątkiem jednego przypadku zaopatrzenia w paliwo). Dyskretnie pominięte są podstawowe problemy (strata szwadronu przez 10 psk pod Myślenicami) lub ich waga została wyraźnie pomniejszona (jak np. zgubienie kompanii Vickersów).[1]
Pamiętniki Ferensteina są nieco inne i stanowią cenne uzupełnienie wcześniej opublikowanych wspomnień dowódców 10 BK. Ferenstein, często delegowany z rozkazami do jednostek liniowych, widzi ich w akcji, pamięta o wielu szczegółach, jak np. wcielenie jeszcze w czasie walk w Beskidzie Wysokim ochotników z batalionu obrony narodowej. Stawia przed oczami czytelników trudności z odwrotem otaczanych oddziałów, nie przemilcza utraty 3 szwadronu 10 psk. Do bardziej przejmujących obrazów należy ewakuacja porzuconej baterii artylerii z KOP w pierwszej fazie walk w Beskidzie Wyspowym. Warto zauważyć, że jedno działo (zapewne 75 mm) na pasach ostatecznie pociągnął „łazik”, natomiast przypadkowy zatrzymany PF 518 pociągnął dwa działa jednocześnie. Taka pouczająca ciekawostka.
Pamiętniki rotmistrza Ferensteina oceniam bardzo wysoko, jako ważne dla poznania wrześniowych losów 10 BK. Dla zainteresowanych tym tematem lektura konieczna, bo stanowiąca cenne uzupełnienie wspomnień Maczka i Skibińskiego.
Mieczysław Borchólski, Z saperami generała Maczka, WMON, Warszawa 1990;
Ludwik Ferenstein, Czarny naramiennik, WMON, Warszawa 1984
[1] Na marginesie tej ostatniej sprawy, przyszła mi do głowy smutna refleksja. Maczek w swoich wspomnieniach bardzo ubolewa, że zamiast obiecanego batalionu 7TP,dostał kompanie wysłużonych Vickersów. Jednak wiele z nią nie powalczył i odłączyła się ona od 10 BK w czasie jej walk odwrotowych. A jak zamiast niej byłby batalion czołgów, czy byłoby inaczej. Z drugiej strony wykorzystanie obu samodzielnych batalionów pancernych w ramach armii „Prusy” i „Łódź” było nierewelacyjne, a chyba gorsze niż losy wspomnianej kompanii Vickersów wspomagającej odziały Armii „Kraków” w ich walkach odwrotowych.